Przejdź do zawartości

Jan Byra (nauczyciel)

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jan Byra
Ilustracja
kapitan piechoty rezerwy kapitan piechoty rezerwy
Data i miejsce urodzenia

3 grudnia 1892
Mukanie

Data i miejsce śmierci

wiosna 1940
Charków

Przebieg służby
Lata służby

1914–1940

Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Wojsko Polskie

Jednostki

Milicja Polska Śląska Cie­szyńskiego,
19 Pułk Piechoty,
52 Pułk Piechoty

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa,
wojna polsko-czechosłowacka,
wojna polsko-bolszewicka,
II wojna światowa (kampania wrześniowa)

Późniejsza praca

nauczyciel

Odznaczenia
Złoty Krzyż Zasługi (II RP) Medal Zasługi Wojskowej „Signum Laudis” z Mieczami Medal Zasługi Wojskowej „Signum Laudis” (w czasie wojny)

Jan Byra (ur. 3 grudnia 1892 w Mukaniach, zm. wiosną 1940 w Charkowie) – polski nauczyciel i inspektor szkolny, kapitan piechoty rezerwy Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 3 grudnia 1892[1][2]. Był synem Józefa i Melanii z domu Kościuk[1]. Kształcił się w C. K. Gimnazjum im. Rudolfa w Brodach, gdzie w 1913 ukończył chlubnie VIII klasę i zdał z odznaczeniem egzamin dojrzałości[2][1][2]. Po maturze podjął studia filozoficzne, które ukończył na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie[2][1].

Po wybuchu I wojny światowej walczył w szeregach c. i k. armii[1]. Jego oddziałem macierzystym był 3 pułk piechoty[3]. Na stopień podporucznika rezerwy został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1916[4].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości został przyjęty do Wojska Polskiego[1]. Od 1918 służył w szeregach Żandarmerii Krajowej Śląska Cieszyńskiego[1]. W trakcie wojny polsko-czechosłowackiej w 1919 w stopniu porucznika służył w Milicji Polskiej Śląska Cie­szyńskiego, pełniąc stanowisko dowódcy 1 batalionu w Cieszynie[5]. Później brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej służąc w batalionie etapowym z Krakowa oraz jako dowódca kompanii 19 pułku piechoty[1]. W 1921 został przeniesiony do rezerwy[1]. Został awansowany na stopień kapitana rezerwy piechoty ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919[6][7]. W latach 20. i 30. był oficerem rezerwowym 52 pułku piechoty ze Złoczowa (w 1934 był najwyższym stopniem rezerwistą tego pułku i jednocześnie jedynym kapitanem)[8][9][10].

Od 1 lutego 1922 pracował w Państwowym Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego w Złoczowie jako nauczyciel języka polskiego, języka niemieckiego, języka łacińskiego, prócz tego był zawiadowcą biblioteki uczniów, opiekunem kółka dramatycznego, kółka polonistycznego, hufca szkolnego przysposobienia wojskowego, czytelni, inicjatorem powstania samorządu klasowego, redaktorem pisma „Nasz Zew”, w swojej pracy wpajał uczniom patriotyczne usposobienie[11][12][13][14][15][16][17]. Ponadto uczył wówczas tych samych przedmiotów w złoczowskim Seminarium Nauczycielskim Żeńskim Towarzystwa Szkoły Ludowej[17]. Był również dyrektorem tego gimnazjum w Złoczowie[18]. W listopadzie 1933 ze stanowiska nauczyciela gimnazjum w Złoczowie został skierowany do pełnienia czynności administracyjnych w Inspektoracie Szkolnym w Złoczowie celem odbycia praktyki w nadzorze szkolnym[19], a w grudniu tego roku został mianowany zastępcą inspektora na okręg złoczowski[20]. Jako podinspektor szkolny ze Złoczowa w 1935 był członkiem Państwowej Komisji Egzaminacyjnej w Tarnopolu[21]. W Złoczowie był prezesem koła Towarzystwa Szkoły Ludowej[22], którego pod koniec 1934 przy jego udziale powołało uniwersytet ludowy[23]. Na początku lutego 1936 został członkiem Powiatowego Komitetu Wykonawczego w Złoczowie[24]. Przed 1939 został inspektorem szkolnym w Złoczowie[1].

Po wybuchu II wojny światowej, kampanii wrześniowej i agresji ZSRR na Polskę z 17 września 1939 został aresztowany przez Sowietów i był osadzony w obozie jenieckim w Starobielsku[25]. Wiosną 1940 został zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD w Charkowie i pogrzebany potajemnie w bezimiennej mogile zbiorowej w Piatichatkach[25], gdzie od 17 czerwca 2000 mieści się oficjalnie Cmentarz Ofiar Totalitaryzmu w Charkowie[26]. Figuruje na Liście Starobielskiej NKWD, pod poz. 164[25].

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

Około 1922/1923 jego żoną została Zofia Wojtasiewicz (1899–1981), magister filozofii Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, również nauczycielka w Gimnazjum w Złoczowie wykładająca tam język polski i historię, podczas II wojny światowej deportowana przez Sowietów w głąb ZSRR, później była dyrektorem gimnazjum i liceum w Kidugala (Tanzania, Afryka)[27][17][18]. Ich córka, Krystyna Burska, zamieszkała w Toronto w Kanadzie[28].

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

5 października 2007 minister obrony narodowej Aleksander Szczygło mianował go pośmiertnie na stopień majora[30][31][32]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”[33][34][35].

W ramach akcji „Katyń... pamiętamy” / „Katyń... Ocalić od zapomnienia”, w 2012 w Parku im. Ignacego Paderewskiego w Toronto–Etobicoke został zasadzony Dąb Pamięci honorujący Jana Byrę[28][36].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f g h i j Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej. Jan Byra. Muzeum Katyńskie. [dostęp 2019-04-18].
  2. ↑ a b c d Sprawozdanie C. K. Gimnazjum im. Rudolfa w Brodach za rok szkolny 1912/13. Brody: 1913, s. 35, 52.
  3. ↑ Ranglisten 1918 ↓, s. 445.
  4. ↑ Ranglisten 1918 ↓, s. 278.
  5. ↑ Jerzy Szczurek: Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego. O milicjach ludowych w latach 1918–1920. Cieszyn: Nakładem Grupy Związku Powstańców Śląskich w Cieszynie, 1933, s. 32–37.
  6. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 482.
  7. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 422.
  8. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 273.
  9. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 250.
  10. ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 11, 505.
  11. ↑ Wiadomości osobiste. „Dziennik Urzędowy dla Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. Nr 2, s. 50, 10 lutego 1922. 
  12. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego w Złoczowie za lata 1873/4-1923/4. Złoczów: 1925, s. 11, 39–41, 44, 47, 51.
  13. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego w Złoczowie za rok szkolny 1925/26. Złoczów: 1926, s. 4.
  14. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum Humanistycznego im. Króla Jana Sobieskiego w Złoczowie za rok szkolny 1926/27. Złoczów: 1927, s. 4, 10.
  15. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum Humanistycznego im. Króla Jana Sobieskiego w Złoczowie za rok szkolny 1927/28. Złoczów: 1928, s. 3, 8, 12, 14.
  16. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum Humanistycznego im. Króla Jana Sobieskiego w Złoczowie za rok szkolny 1928/29. Złoczów: 1929, s. 3, 8, 13, 14.
  17. ↑ a b c Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Rocznik II. Warszawa-Lwów: Książnica-Atlas, 1926, s. 173, 382.
  18. ↑ a b Z żałobnej karty. Zofia Byrowa. „Biuletyn”. Nr 41, s. 98, Czerwiec 1981. Koło Lwowian w Londynie. 
  19. ↑ Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Kuratorjum Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. Nr 11, s. 481, 25 listopada 1933. 
  20. ↑ Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Kuratorjum Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. Nr 12, s. 515, 25 grudnia 1933. 
  21. ↑ Państwowa Komisja Egzaminacyjna w Tarnopolu. „Dziennik Urzędowy Kuratorjum Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. Nr 3, s. 128, 25 marca 1935. 
  22. ↑ Pożegnanie pułk. Karola Nowaka w Złoczowie. „Gazeta Lwowska”. Nr 261, s. 2, 14 listopada 1935. 
  23. ↑ Uniwersytet Ludowy T.S.L. w Złoczowie. „Wschód. Prasowa Agencja Informacyjna”. Nr 761, s. 2, 28 grudnia 1934. 
  24. ↑ Porozumienie społeczne w Złoczowie. „Wschód. Prasowa Agencja Informacyjna”. Nr 1093, s. 2, 7 lutego 1936. 
  25. ↑ a b c Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 55.
  26. ↑ Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. LXXIV.
  27. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego w Złoczowie za lata 1873/4-1923/4. Złoczów: 1925, s. 43.
  28. ↑ a b Lista Bohaterów zgłoszonych w Programie „Katyń ... ocalić od zapomnienia”. Jan Byra. Stowarzyszenie Parafiada. [dostęp 2019-04-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-07-01)].
  29. ↑ M.P. z 1931 r. nr 75, poz. 123 „za zasługi na polu wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego”.
  30. ↑ Lista osób zamordowanych w Katyniu, Charkowie, Twerze i Miednoje mianowanych pośmiertnie na kolejne stopnie. [online], web.archive.org, s. 29 [dostęp 2024-10-19] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-27] (pol.).
  31. ↑ Decyzja Nr 439/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 października 2007 w sprawie mianowania oficerów Wojska Polskiego zamordowanych w Katyniu, Charkowie i Twerze na kolejne stopnie oficerskie. Decyzja nie została ogłoszona w Dzienniku Urzędowym MON.
  32. ↑ Zbrodnia katyńska, miedzy prawdą i kłamstwem [online], edukacja.ipn.gov.pl, 2008, s. 215 [dostęp 2024-09-17] (pol.).
  33. ↑ Prezydent RP wziął udział w uroczystościach „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów” [online], prezydent.pl [dostęp 2024-08-26] (pol.).
  34. ↑ Harmonogram odczytywania nazwisk osób zamordowanych w Katyniu, Charkowie, Twerze i Miednoje mianowanych pośmiertnie na kolejne stopnie [online], policja.pl, s. 1-4 [dostęp 2024-08-28] (pol.).
  35. ↑ „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”. Portal polskiej Policji. [dostęp 2023-09-15].
  36. ↑ Krystyna Sroczyńska: Dęby Pamięci w Parku im. I.Paderewskiego. kpk-toronto.org. [dostęp 2019-04-18].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jan_Byra_(nauczyciel)&oldid=75057826”